Jodorowsky, Psikobüyü ve Psikodrama

Alejandro Jodorowsky

Isınma (warm up), psikodrama oturumunun ilk aşamasıdır. Isınmanın temel amaçlarından biri, danışanların çağrışım ve çatışmalarını açığa çıkararak onları sonraki aşama olan aksiyona hazırlamasıdır. Bu makale, Şili'li yönetmen ve psikoterapist Jodorowsky’nin imajinasyon temelli psikobüyü performanslarından psikodramaya uyarlanan bazı teknikleri danışanların ısınma aşamasında derin deneyimler (numinous) yaşamalarını mümkün kılma adına özellikle psikodrama teröpatlarının ve genel olarak psikoterapistlerin kullanımına sunmayı amaçlamaktadır.   

Psikodrama ve Isınma

Psikodrama, 1920’lerin başlarında kurucusu psikiyatrist Jacob Levy Moreno’nun spontan deneyimsel tiyatro çalışmaları ve klinik uygulamalarıyla başlamıştır (Marineau, 1989; Tahar ve Kellerman, 1996). Psikodrama, danışanların yaşamdaki aksiyonlarını cesaretlendiren, geliştiren; rol oynama ve kendilik-sunumu dramatizasyonuna dayanan, hem sözel hem sözel olmayan, karmaşık ve güçlü bir grup psikoterapi yöntemidir (Kellerman, 1992; Nicholas, 2017).

Bir psikodrama oturumu üç aşamadan oluşmaktadır: Bunlar; ısınma, aksiyon ve paylaşımdır (Kaner, 1990). Moreno (1951) ısınmayı, protagonistin (ana oyuncunun) kendisiyle ilgili bir sorunu dile getirmeye hazırlık süreci olarak tanımlamakta ve ‘’sosyodramatist veya grup psikoterapistinin başucu tavrı’’ olarak görmektedir. Bazen seansa aşırı ısınmış şekilde gelen katılımcılar varken, seansın ilk dakikalarında uygulanan ısınma çalışmalarıyla ancak ısınabilen kişiler de olabilir. Moreno, ısınma sürecini, spontanite tiyatrosunun terapötik bir süreci olarak ele almış, ardından psikoterapi ortamına aktarılmasına katkı sağlamıştır. Tiyatronun ‘yaratıcı, estetik, dramatik ısınma’sı, yeni davranış biçimlerini yaşam benzeri durumlarda denemesine izin veren ‘terapötik ısınma’ya dönüşmüştür (Howie ve Bagnall, 2015).

Esasen tüm faaliyetler, gerçekleştirilmeden önce bir ısınma aşamasına sahiptir. Isınma, yaratıcı, spontan bir ortam yaratmaya hizmet eder. Bu ilk aşama, bireyin yöneticiye, gruba ve psikodrama yöntemine güvenmesine imkan tanır. Odanın etrafında ısınma yaptıkça olamayacağınızı düşündüğünüz şey olmak mümkün hale gelir. Bir grubu ısıtmanın birçok yolu vardır. Moreno sık sık her bir katılımcıyla karşılaşmış ve insanların birbirleriyle kolayca konuşabilmelerini sağlamıştır. Isınma protagonistin kendi bireysel sorununu çalışabilmesi adına önemli bir aşamadır. Protagonist olacak kişi genellikle ısınma çalışması sırasında belirgin duygular hisseden ve bunu çalışmak isteyen kişilerden seçilmektedir. Isınmanın başka bir yolu da, liderin çalışmaya hazır olduğunu düşündüğü bir protagonisti seçmesidir. Diğer bir alternatif ise, oturum konusunu oluşturan yaratıcı grup çalışmasıdır. Buna protagonist merkezli ısınma denir. Isınma, insanların gruba güvenmek için kendilerini özgür hissetmelerini sağlar ve sorunlarını sevgi, sevecenlik ve yaratıcılık atmosferinde sunmalarına yardımcı olur (Karp, 2005).

Blatner (2000) ısınmanın spontaniteyi beslediğini ifade etmektedir. Psikodramada hareket etme, fiziksel enerjinin akışını güçlü bir şekilde uyandırır ve bu süreç kişide daha fazla çağrışım uyandırarak böylece spontaniteyi besler. Sadece ısınma evresinde bile, protagonistin ve grubun sandalyelerinden kalkması, etrafta dolaşması, duygu ve imajları ortaya çıkarmaya başlar. Isınma, şarkı söyleme, basit müzik veya ritimler oluşturma, çocuk oyuncakları ile oynama şeklinde canlandırılabilir. Casson (2004)’a göre de birçok aktivite, grup için ısınma olarak kullanılabilir. Vücutta daha büyük bir kontrol duygusu elde etmek için, burada ve şimdi, nefes alma, yürüme, koşma, yuvarlanma, atlama, hareket ve aynalama alıştırmaları, Tai Chi, dans, fiziksel oyunlar, paraşütle oynamak ya da sopa gibi diğer nesneler kullanılabilir. Isınma, vücudu canlandırabilir, gevşemeyi, etkileşimi ve dolayısıyla ilişkileri geliştirebilir, kendiliğindenlik ve yaratıcılık geliştirebilir. Bu faaliyetler insanları kooperatif eyleme teşvik eder, nefes almayı, eğlenmeyi ve rahatlamayı teşvik eder. Isınmış olduğumuzda, durumun farkına varır, düşünebilir ve hissedebilir, kızgın veya neşeli hissedebilir, seçimler ve kararlar verebilir, kendimiz ve başkaları için en iyi eylem sürecini tanımlayabiliriz. Sadece kendiliğinden ve yaratıcı olduğumuzda, başkalarıyla birlikte varlığımıza şimdi ve tam olarak ulaşabiliriz (Zoran, 2006).

Isınmanın bazı amaçları şunlardır: Grubun yapısını anlamak ve terapötik bir çerçeve oluşturmak; katılımcıların grupla ilgili beklentilerini açığa çıkartmak; eylemi, spontaniteyi ve güçlü ifadeleri desteklemek; grup uyumunu ve karşılıklı güveni geliştirmek; direnci ve utangaç davranışları azaltmak; yeni anlamları ortaya çıkaracak bilgi alışverişi sürecine başlatmaktır (Williams, 1991).

Yukarıda kabaca ifade edilen amaçlara ek olarak Taylor (2005), ısınma türlerini kendi içinde sınıflandırmıştır. Tanışma Isınması, yeni başlayan gruplarda katılımcıların birbirini tanımasına, kaygının azalmasına ve grup kohezyonunun artmasına yardımcı olmaktadır. Fiziksel Isınma, enerji seviyelerini arttırmak, dokunmayı sağlamak için tasarlanmıştır. Protagonistin çalışma sırasında direnci arttığında, grup yorulduğunda kullanılabilir. Yakınlık Isınması’na güven egzersizleri dahil edilmiştir, çünkü bu sınıftaki ısınmalar grup üyeleri arasındaki güveni arttırmak ve açıklamayı kolaylaştırmanın yanı sıra uygun ve güvenli bir şekilde yakınlığı teşvik etmek için tasarlanmıştır. Bu ısınmaların çiftler veya küçük gruplar halinde yapılması daha alışılagelmiş bir durumdur. Bu tür ısınma türlerinin çoğu, grup üyelerinin sessiz kalmasını veya gözlerini kapatmasını içerir. Isınma oyunu sonrası birlikte çalışan katılımcılar birbirlerine paylaşımda bulunurlar. Protagonist-merkezli Isınma, grup üyelerinin geçmiş, şimdiki veya gelecekteki çatışmalarla temas kurmaları, kişisel farkındalık düzeyini derinleştirmeleri ve böylece anılarını ve duygularını uyandırmaları için yardım ederek grup içinde bir protagonist oluşturmayı amaçlamaktadır.

Jodorowsky ve Psikobüyü

Alejandro Jodorowsky (d. 17 Şubat 1929 Tocopilla, Şili) aktör, besteci, çizgi roman yazarı, prodüktör, romancı, hikaye anlatıcısı, tiyatrocu, kuklacı, yönetmen ve psikoterapist. Özellikle belirli bir kesime hitap eden sürreal filmlerin yönetmeni, çok sayıda çizgi romanın yazarı olarak bilinmektedir (Gavrilă, 2016).

Jodorowsky, uzun yıllar şamanlık ve tarot üzerine çalışmış, bu çalışmalarından üç alanda terapötik yöntem geliştirmiştir: psikobüyü, psikosoybilim ve inisiyatik masaj. Psikobüyü, yaşamda maruz kalınan yaraları iyileştirmeyi amaçlamaktadır. Bu terapi türü, bazı eylemlerin performansının kişinin bilinçdışını etkilemesi suretiyle onu bir dizi travmadan kurtarabileceği düşüncesine dayanmaktadır (‘’Alejandro Jodorowsky’’, 2018).

Psikobüyü, bazı büyüsel tekniklerin ruhsal sorunların tedavisinde kullanıldığı bir terapötik performanstır. Psikobüyü, sembolik performanslardan oluşmaktadır. İlk adım, danışandan detaylı bir yaşam öyküsünün alınmasıdır. Alınan öyküyle birlikte, kişi, sorununun bilincine varması adına tamamen bu sorunun içine sokulmaya çalışılır. Psikobüyü basit ya da kompleks yaratıcı çözümlere dayanır. Bu çözümler agresif, yıkıcı değildirler. Performanslar, bir rüya yapılandırmakla eş değerdir. Psikanalizdeki rüya analizinin tam tersi bir yolu izlemektedir (Jodorowsky, 2010).

Jodorowsky’nin psikobüyü çalışmaları bazı klinik çalışmalarda kullanılmıştır. Nitekim Carraco (2004) psikobüyü performanslarını psikotik hastalara uygulamış ve belirgin iyileşmeler raporlamıştır. Bu çalışma ise Jodorowsky’nin aslında birer psikobüyü performansı olarak da tasarlanmış, ‘’Psikobüyü’’ kitabı içerisinde tarif edilmiş imajinasyon uygulamalarını psikodramaya uyarlamaya çalışmaktadır. Jodorowsky’nin imajinasyon uygulamalarından uyarladığımız ısınma teknikleri, yukarıda aktarılan ısınma türlerinden ‘Protagonist-merkezli Isınma’nın içerisinde değerlendirilebilir. Çünkü uyarlanan bu ısınma tekniklerinin temel amacı, katılımcıların bireysel çatışmalarını imajinatif bir çerçevede ortaya çıkartmak suretiyle farkındalığı derinleştirerek, psikodramada tedaviye giden ilk basamağı oluşturmaktır.

Jacob L. Moreno

Numinous Deneyimi 

Uyarladığımız ısınma çalışmalarının, kişilerin protagonist olarak derin psikodramatik çalışmalar yapabilmelerini mümkün kılabilecek etki gücüne, sarsıcılığa sahip olduğu düşünmekteyiz. Psişik sarsıcı deneyimler, Rudolf Otto (1932)’nun dini deneyimlerin doğasını araştırdığı metinlerinde ‘’numinous’’ kavramıyla incelenmiştir. Carl Gustav Jung (1938) ise kolektif bilinçdışının numinous deneyimlerine sahip olduğunu ve bunların bir kutsal deneyim niteliğinde olduğunu aktarmıştır. Jung’a göre numinous deneyimleri sarsıcı, korkutucu, büyülü, içerisinde duygusal şokların barındığı, bir yandan da iyicil ve kaderi dönüştürmeyi mümkün kılan bir deneyim türüdür. Büyülenme ve dehşet, numinous deneyiminin ayrılmaz bir parçasıdır ki bu, kişide psişik enerjiyi harekete geçirmektedir. Numinous deneyimleri ilke olarak olarak kontrollü bir şekilde uygulanmalıdır. Böylece numinous deneyimi kişinin iyileşmesinde önemli bir yere sahiptir (Clark, 2011; Mackenna, 2009).

Uyarlanan ısınma çalışmalarıyla, psikodramatik aksiyon öncesinde bireylerde bir numinous deneyimi oluşturmayı, böylece bilinçdışında gerekli ve yeterli ruhsal enerjiyi dolaşıma sokup, kişinin bilinçdışından çağrışımlarla gelen materyali bilinç düzeyine çıkarıp ruhsal bir dönüşüme, bütünleşmeye ve nihayetinde bireyselleşmeye giden yolun ilk basamağını oluşturmasını ümit etmekteyiz.

Uygulama

Uzayda Benliğim

Tüm grup geniş bir odanın içerisinde ayaktadır. Gözler kapanır yahut odanın ışığı azaltılarak karanlık bir atmosfer sağlanır. Her bir katılımcı kendi bedeninin aşama aşama (ilçe-il-ülke-kıta-dünya-atmosferin tabakaları-evren) uzaya doğru yükseldiğini hayal eder. Bu sırada ayakta ve istediği pozisyondadır. Bir süre sonra uzayın sonsuz boşluğunda yavaşça ileri, geri, sağa, sola doğru gider (gruptaki kişilerin muhtemel çarpışmasının önlenmesi adına her bir katılımcı kendi alanını önceden belirler). Hangi yöne gidilirse gidilsin hiçbir somut nesne, hiçbir duyum, hiçbir insani ilişkiyle karşılaşamaz. Uzayda 4-5 dakikalık bir aksiyonun ardından aşama aşama dünyaya, çalışmanın yapıldığı odaya geri dönülür ve bu deneyim grup olarak paylaşılır.

Bu çalışmanın amacı, bireylerin boşluk, karanlık, güç(süzlük), kontrol, sonsuzluk, yokluk, kosmos ve varoluşu deneyimleme biçimlerini açığa çıkartmaktır.

Cenindeki Ben

Bu ısınma çalışması için odanın loş ya da karanlık bir durumda olması gerekmektedir. Katılımcılar odanın bir yerinde yatarak cenin pozisyonu alırlar. Her katılımcı kendini anne karnında bir cenin olarak düşlemler. Kaç aylık olduğunu, annesinin onu nasıl beslediğini düşünür. Dış dünyadan gelen seslere odaklanır. Anne ve babası onunla ilgili neler konuşmakta ve onu bir bebek olarak nasıl beklemektedir? İstenen, beklenen bir bebek midir? Cenin olarak neler hissetmektedir? Yönetici bu soruları çoğaltabilir. Çalışma bebeklerin dokuz aylık bir duruma gelip doğmalarıyla sonlanır ve grupça paylaşım yapılır.

Bu çalışmanın amacı, her bireyin anne karnındaki yaşamına odaklanması ve bireylerin yaşama yansıttıkları duygu ve düşünceleri, ebeveynleri ile ilişkilerinin ilksel hallerini (söz gelimi istenen, istenen/istenmeyen, ikame edilen vb. bir çocuk olmak) anne-babalarının zihinlerindeki rollerine dair geliştirdikleri algı ve düşlemleri açığa çıkartmaya çalışmaktır.

İçsel Çocuğun Kurtuluşu

Her katılımcı kendine odada bir yer belirler. Her katılımcı çevresindeki bazı nesneleri (sandalye vb.) kullanarak bir zindan inşa eder, sonra bu zindanın merkezinde durur. Zindanın içinde üzerine yapışmış bir sürü pire hayal eder. Bu pireler ve bu zindan onu rahatsız ediyordur. Bir süre bu rahatsızlığı yaşamaya çalışır. Gücünü yeteri kadar topladıktan sonra üzerindeki pireleri silkerek kendinden uzaklaştırmaya çalışır. Ardından geri kalan gücüyle bu zindanı yerle bir eder ve oradan çıkar. Bu bireysel çalışma 3-4 kişilik gruplar ile birlikte kolektif bir şekilde de uygulanabilir. Isınma çalışmasının sonlanmasıyla birlikte grupça paylaşım yapılır.

Bu çalışmanın amacı, bir köşeye konan cezalandırılmış, kızgın, pasif içsel çocuğun geçmiş deneyimlerini açığa çıkartmak ve konulduğu mekanın kısıtlılığından onu kurtarmaya çalışmaktır.

İçimdeki Duvar

Gruptaki her bir katılımcı odanın bir yerinde kendi yerini belirler. Çalışma göğüste bir duvarın hayal edilmesiyle başlar. Katılımcılar göğüslerinde örülü bu duvarın uzunluğunu, şeklini, rengini, taşların cinsini hayal eder ve grup lideri tarafından bu duvarın varlığını hissetmeye davet edilirler. Birkaç dakikalık yönlendirici hayal kurma çalışmasından sonra katılımcılardan bu duvarı dışarı çıkartmaları ve aynı şekliyle önlerine dikmeleri istenir. Bunun için sandalyeler vb. eşyalar kullanılabilir yahut hiçbir şey de kullanılmayabilir. Yeni talimat olarak, katılımcıların bu duvarı yıkmaları ve duvardan artakalan taş parçalarını istedikleri bir binayı inşa etmek için kullanmaları istenir. Yeni mekan işlev ve görünüm olarak her türlü mekan olabilir. Katılımcıların bu konuda yaratıcılıklarını kullanmaları teşvik edilir. Çalışma sonlandıktan sonra paylaşım aşamasına geçilir.

Bu çalışmanın amacı, katılımcıların içsel yaşamlarındaki direnç noktalarıyla ilgili farkındalığı arttırmak ve bu dirençlerin yeni, olgun savunma biçimlerine evrilmesini sağlamaya çalışmaktır.

Korkum ve Ben

Grup katılımcıları odada serbestçe yürümektedirler. Yönetici bu sırada bir süre rahatlatıcı beden hareketleri yapmalarını önerir. Ardından yaşamdaki en büyük korkularına odaklanmalarını ister. Bu korkuyu zihinlerinde bir film sahnesi gibi yaşamalarını, bir süre bu sahnedeki kişilere, nesnelere, bu kişi ve nesnelerin görüntü, ses ve renklerine odaklanmalarını ister. Ardından odadaki bazı nesneleri kullanarak her bir katılımcı kendi korku sahnesinin dekorunu hazırlar. Dekor tamamlandığında bu korku bireysel olarak dramatize edilir ve paylaşım yapılır. Paylaşımda protagonist olmaya ihtiyaç duyan kişilerin çalışmaları, çağrışımları da içerecek şekilde geçmişe ve geleceğin artı gerçekliğine dönük yapılmaya devam edilebilir.

Bu çalışmanın amacı bireyi ketleyen korkuların açığa çıkartılması ve klinik bir çalışma için hazır hale getirilmesidir.

Yeni Bir Beden & Yeni Bir Yaşam

Çalışma için her katılımcı odada kendine bir alan seçer. Çalışma süresince grup lideri her aşamanın sözel olarak talimatını verir. Katılımcılar kendi alanlarında bir yatak yapar ve üzerine yatarlar. Her katılımcı kendini yatakta cansız bir şekilde yatan kendi cesedi olarak hayal eder. Daha sonra bu cesedin içinden yeni bir beden olarak yavaş yavaş kalkar. Ayağa kalktığında bu bedenin nasıl bir beden olduğunu, kaç yaşında, hangi cinsiyette olduğunu spontan bir şekilde düşünmesi istenir. Yeni beden olarak kendi alanında yeni yaşamını inşa eder. Yeni yaşamındaki mesleğini, ailesini, arkadaşlıklarını vb. kurgulaması istenir. Çalışma sonlanınca grupça paylaşım yapılır.

Bu çalışmanın amacı, bireyin ideal ben’inin spontan bir biçimde farkına varmasına yardımcı olmaktır. Grup lideri, paylaşım yapan katılımcıların ideal ben’leri ve mevcut ben’leri arasındaki farklılıklara odaklanmalıdır.

Sonuç

Psikodrama oturumunun ilk adımı olan ısınma için Jodorowsky’den uyarlanmış bu teknikler, yetkin bir şekilde uygulandığında numerious deneyimi olarak yaşantılanabilme ve danışanlar üzerinde boşluk, korku, direnç duyguları, içsel çocukluk, ideal ben gibi ruhsal temalar bağlamında terapötik bir etki yaratma imkanı sunmaktadır.

Uzm. Psk. Gökhan Özcan

Kaynakça

Alejandro Jodorowsky. (2018, 13 Eylül). Erişim adresi: http://www.wikizero.co/index.php?q=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvQWxlamFuZHJvX0pvZG9yb3dza3k

Blatner, A. (2000). Foundation of psychodrama history theory and practice. New York: Springer.

Caraco, M. B. (2016). Şiirin delilik tedavisine uygulanışı. A. Jodowosky (Ed.), Psikobüyü (ss. 431-452). İstanbul: Alfa.

Casson, J. (2004) Drama, psychotherapy and psychosis. East Sussex: Routledge.

Clark, M. (2011). Understanding religion and spiriuality in clinical practice. London: Carnac Books.

Gavrilă, A. M. (2016). Alejandro Jodorowsky’s therapeutic dreamscape. Blending history, memory, and symbolism in the dance of reality. Acta Universitatis Sapientiae, Philologica, 8(1), 155-167.

Howie, P. C., & Bagnall, R. (2015). The transmogrification of warm-up: From drama to psychodrama. The Arts in Psychotherapy, 44, 35-44.

Jodorowsky. (2010). Psychomagic: The transformative power of shamanic psychotherapy. Vermont: Inner Traditions.

Jung, C. G. (1950). Psychology and religion. Yale: Yale University Press.

Karp, M. (1998). Introduction to psychodrama. M. Karp, P. Holmes, K. B. Tauvon (Ed.), The handbook of psychodrama (ss. 3-15). East Sussex: Routledge.

Kedem-Tahar, E., & Kellermann, F. P. (1996). Psychodrama and drama therapy: A comparison. The Arts in Psychotherapy, 23(1), 27-36.

Kellerman, F. P. (1992). Focus on psychodrama: Therapeutic aspects of pychodrama. Philadelphia: Jessica Kingsley.

Mackenna, C. (2009). From the numinous to the sacred. Journal of Analytical Psychology, 54, 167-182.

Marineau, R. F. (1989). Jacob Levy Moreno 1889-1974: Father of psychodrama, sociometry, and group psychotherapy. New York: Routledge.

Moreno, J. F. (2008). The essential Moreno writings on psychodrama, group method, and spontaneity. New York: Springer.

Otto, R. (2016). Mysticism east and west; a comparative analysis of the nature of mysticism. Eugene: Macmillian.

Taylor, S. (1998). The warm-up. M. Karp, P. Holmes, K. B. Tauvon (Ed.), The handbook of psychodrama (ss. 47-67). East Sussex: Routledge.

Williams, A. (1991). Forbidden agendas: Strategic action in groups. East Sussex: Routledge.

Zoran D., Veljković J., & Tovic, M. (2006). Psychodrama: A beginner's guide. Philadelphia: Jessica Kingsley.